بنيان هاي توليد غذا

عناصر غذايي گياه و خوراک انسان و دام
 

گياهان منشأ کليه ي مواد غذايي مورد نياز انسان و دام به شمار مي روند. چهارده عنصر که خاستگاه آنها، خاک بوده و به عناصر غذايي مورد نياز گياه موسومند، وجودشان براي رشد گياه، اجتناب ناپذير است. چهار يا پنج عنصر ديگر نيز وجود دارند که براي رشد و تکامل برخي گياهان سودمندند. کودهاي شيميايي به عنوان متمم عناصر غذايي قابل جذب از خاک، به کار مي روند و کاربرد آنها سابقه ي 150 ساله دارد.

گياه به چه عناصر غذايي نياز دارد؟
 

گياهان، مواد آلي خود را از گازکربنيک(CO2) هوا، انرژي خورشيدي و آب و عناصر غذايي که از خاک دريافت مي کنند، مي سازند. عناصر غذايي بايد در محلول خاک، حل گردند تا قابل جذب شوند و مواد آلي محتوي عناصر غذايي، مانند کودهاي حيواني، بقاياي گياهي يا مواد آلي خاک نيز بايد تجزيه شده و به صورت ملکول هاي ساده ي معدني درآيند، تا قابل استفاده گردند. گياهان در جذب عناصر غذايي از کودهاي شيميايي، دامي يا مواد آلي خاک، اختيار عمل نداشته و قادر نيستند منشأ يکي را بر ديگري ترجيح دهند. عناصر غذايي مورد نياز گياهان به سه گروه تقسيم مي شوند:
1- عناصر اصلي يا پر مصرف مانند ازت (N)، فسفر (P)، و پتاسيم (K).
2- عناصر ثانوي مانند کلسيم (Ca)، منيزيم (Mg)، و گوگرد(S).
3- ريز مغذي ها يا عناصر بسيار کم مصرف مانند کلر(Cl)، آهن (Fe)، منگنز (Mn)، وبر (B)، روي (Zn)، مس (Cu)، موليدن (Mo)، و نيکل (Ni). برخي کشت ها از مصرف عناصر ديگر هم سود مي برند، مثلاً "سديم براي چغندر قند و برخي گياهان گرمسيري، سليسيم(Si) براي ذرت، گياهان علوفه اي و به ويژه برنج، مفيد است.

منابع عناصر غذايي: منابع عمده، عبارتند از:
 

•آزاد شدن عناصر غذايي از ذخاير خاک و مواد آلي آن
•کودهاي شيميايي
•بقاياي گياهي مانند ريشه ها
•تثبيت بيولوژيکي ازت
•کودهاي حيواني

کودهاي حيواني:
 

کودهاي حيواني، بسته به شيوه ي گردآوري و انبارش، به اشکال مختلف يافت مي شوند: کودهاي آغلي يا اصطبلي/ طويله اي ادرار دام ها که به صورت مايع است و مخلوطي از مدفوع تر و خشک و يا به صورت کمپوست شده. کود دامي، ترکيب ناهمگوني است که محتواي عناصر مغذي آن براي گياه، بستگي به گونه دام، خوراک دام، چگونگي جمع آوري فضولات دامي و زمان انبارش آن دارد. کود هاي دامي، افزون بر تأمين عناصر غذايي در خاک، منبعي براي مواد آلي بوده و ساختمان خاک را بهبود مي بخشد و هوموس خاک را افزايش مي دهند. بنابراين از اين منبع در هر جا که در دسترس باشد، نبايد غفلت کرد ولي بايد در نظرداشت که کود دامي فقط بخشي از کسري برداشت عناصر غذايي گياه از خاک را تأمين مي کند و مقاديري که توسط گياهان جذب مي شود و يا از طريق ساير تلفات و آبشويي از منطقه ي نمو ريشه، خارج مي شود را جبران نمي نمايد. علاوه براين نسبت عناصر غذايي کود دامي نيز ممکن است با نياز کشت معيني مطابقت نکند، بنابراين براي افزايش تأثير کود دامي، ناگزير از مصرف کودهاي شيميايي نيز هستيم.

کود شيميايي:
 

اولين کود شيميايي معدني، يعني سوپر فسفات، در سالهاي دهه 1840 از انحلال فسفر موجود در استخوان و سنگ فسفات در اسيدهاي غليظ و قوي توليد شد. کودهاي شيميايي مي توانند يک ترکيبي از چند عنصر را تأمين کنند. کود ترکيبي يا چند عنصري، کودي است که در آن کليه ي دانه هاي کود از ترکيب يکساني برخوردارند، گاهي نيز از ترکيب چند نوع کود که ترکيب شيميايي متفاوتي دارند، استفاده مي شود که در واقع نوعي اختلاط بين کودها است، بديهي است علاوه بر کودهاي مايع که مصرف آن رو به افزايش است، بايد انواع گوناگوني از کودهاي کامل حاوي عناصر اصلي و ثانويه و نيز ريز مغذي ها متناسب با نياز کشتهاي مختلف، براي مناطق متفاوت توليد کرده و به بازار عرضه نمود.

کودهاي ازتي:
 

منشأ کودهاي ازتي، آمونياک است که از سنتز صنعتي هيدروژن و ازت بدست مي آيد. هيدروژن اغلب از واکنش بين آب و سوخت هاي فسيلي بدست آمده و ازت نيز از هوا گرفته مي شود.
منبع: کشاورزي کودها و محيط زيست.
منبع: نشريه پيام پزشک، شماره 55..